ดอกไม้และก้อนอิฐ โดย "นรา"

เพราะความที่ผมเขียนแต่บทวิจารณ์หนังเสียเป็นส่วนใหญ่ และเขียนต่อเนื่องมาเกินสิบปี อาการเบื่อหน่ายย่อมเกิดขึ้นเป็นธรรมดา

ช่วงราว ๆ 4-5 ปีที่ผ่านมา ผมจึงหนีความจำเจ เลี่ยงไปเขียนบทความลักษณะอื่น ๆ ตั้งแต่แนะนำหนังสือ, บอกเล่าประสบการณ์ส่วนตัว, ทดลองเขียนงานในท่วงทำนองของเรื่องแต่ง ฯลฯ

ส่วนใหญ่ของข้อเขียนจำพวก “ไม่เอาหนัง” ของผม ตีพิมพ์เผยแพร่ในหนังสือพิมพ์และเว็บไซต์ผู้จัดการ ซึ่งผมเขียน ๆ หยุด ๆ สลับเวียนไปมาอยู่หลายครั้ง
นี่เป็นปัญหาในเรื่องของการ “ยืนระยะ” และ “ความต่อเนื่อง” นะครับ

พ้นจากการเขียนบทความเกี่ยวกับเรื่องหนังแล้ว งานอื่น ๆ ของผม มักจะไปไม่ค่อยรอด เนื่องจากขาดความชำนาญ ไม่ได้ผ่านการฝึกปรือมาทางด้านนี้โดยตรง

ประการถัดมาคือ พอมีเนื้อหาเปิดกว้างเป็นอิสระ กรอบที่กำหนดไว้กว้าง ๆ ว่าเขียนถึงอะไรก็ได้ กลับกลายมาเป็นอุปสรรค เพราะต้องนึกคิดสร้างประเด็นขึ้นมาท่ามกลางแง่มุมเยอะแยะมากมาย ซึ่งไม่ใช่สิ่งที่ผมสันทัดจัดเจนสักเท่าไร

เวลาเขียนวิจารณ์หนัง ผมคิดว่าไม่ยาก นอกจากความคุ้นมือทำต่อเนื่องมาพอสมควรแล้ว ลักษณะของการทำงานยังง่ายกว่านะครับ คือ มีหนัง (เรื่องที่จะเขียนถึง) มาเป็นตัวกำหนด การไตร่ตรองค้นหาประเด็นสำหรับนำมาเขียน ก็คิดคำนึงผ่านตัวหนัง ซึ่งเป็นเป้าที่ขมวดแคบชัดเจนกว่า

มิหนำซ้ำ ในการเขียนวิจารณ์หนังนั้น เวลาคิดอ่านเล็งเห็นประเด็นไม่ค่อยชัดเท่าที่ควร ยังสามารถใช้ “ตัวช่วย” นั่นคือ การทำการบ้านค้นข้อมูลมาประกอบการเขียน (หรือสร้างความกระจ่างให้กับตัวผมเองสำหรับลงมือเขียน)

บทความที่มีเนื้อหาเบ็ดเตล็ดกระจัดกระจาย ก็คงใช้วิธีทำการบ้านเข้ามาประคับประคองได้เหมือนกัน แต่อย่างว่าล่ะครับ ปัญหามันอยู่ที่ผมยังไม่เก๋าพอมากกว่า จึงกลายเป็นความกดดันลึก ๆ อยู่ตลอดเวลา

ถัดมาคือ คุณภาพที่ไม่สม่ำเสมอของตัวงาน ในข้อเขียนประเภทบทวิจารณ์หนังนั้น ผมคิดว่าได้ผ่านขั้นตอนลองผิดลองถูก และรู้ทางหนีทีไล่มาพอสมควร จนกระทั่งมั่นใจว่าสามารถ “เอาอยู่”

เปรียบแล้วก็เหมือนทำกับข้าวนะครับ ผมคุ้นกับการเจียวไข่ จนรู้ว่าจะปรุงอย่างไรให้รสถูกปาก ได้มาตรฐาน แต่สำหรับบทความที่ “ไม่ใช่เรื่องหนัง” อาจเปรียบเหมือนการหัดต้มยำทำแกง ทดลองพลิกแพลงเปลี่ยนเมนูไปเรื่อย ๆ งานแต่ละชิ้นจึงต้องใช้เวลาเขียนมากกว่าปกติ และพึ่งพาอาศัยการขัดเกลาแก้ไขอย่างหนักหน่วง (เหมือนลองทำอาหารจานเดิมซ้ำหลาย ๆ ครั้ง ปรับเปลี่ยนเครื่องปรุงส่วนผสม พร้อมกับชิมไปเรื่อย ๆ จนกว่าจะค้นพบรสชาติที่เหมาะสม)

ข้อจำกัดทางด้านเวลาในการเขียนและส่งต้นฉบับ คงเป็นสาเหตุหนึ่ง ซึ่งทำให้บางครั้งผมมีโอกาสแก้ไขทบทวนได้ไม่ถี่ถ้วน และจำต้องส่งตามกำหนด ทั้งที่คุณภาพของงานยังไม่เข้าที่ลงตัว

งานเขียนในช่วง “ฝึกหัด” ทำนองนี้ของผมที่ปรากฎในผู้จัดการ จึงมีทั้งชิ้นที่เกิดเสียงตอบรับดีเกินเหตุและติดลบ สลับไปมาอยู่ตลอดเวลา เป็นมาตรฐานที่ขึ้น ๆ ลง ๆ ไม่ค่อยสม่ำเสมอ

บ่อยครั้งบางชิ้นที่เขียนออกมาน่าพึงพอใจ ก็กลายเป็นความกดดันสำหรับชิ้นที่จะเขียนติดตามมาได้เหมือนกัน ในทางตรงข้าม ชิ้นที่โดนตำหนิติเตียนจากผู้อ่าน ก็สร้างความกดดันอีกแบบ คือ ทำให้ผมสูญเสียความเชื่อมั่น และกำลังใจถดถอย

อย่างไรก็ตาม สิ่งที่เป็นความกดดันสูงสุด คือ ปัญหาทางด้านเวลาการทำงาน ซึ่งผมต้องเขียนส่งสัปดาห์ละครั้ง

เรื่องของเรื่องคงไม่สู้หนักหนากระไรนัก หากผมมีภาระต้องสะสางจัดการเพียงเท่านี้ ทว่าในความเป็นจริง ระหว่างสัปดาห์ผมมีงานเขียนปกติอีกสองถึงสามชิ้น และมีเวลาสำหรับลงมือเขียนบทความที่ไม่เกี่ยวกับหนังเพียงแค่วันเดียว

สภาพที่เกิดขึ้นจึงเหมือนหนังเรื่องเดิมฉายซ้ำ คือ ผมใช้เวลาช่วงเย็นระหว่างจันทร์ถึงศุกร์ (หลังจากเสร็จงานเขียนอื่น ๆ ตามปกติแล้ว) เพื่อคิดประเด็นต่าง ๆ ล่วงหน้า พร้อม ๆ กับคำถามชวนสติแตกว่า “อาทิตย์นี้จะเขียนอะไรดีหว่า”

บางสัปดาห์โชคดี ก็นึกเรื่องนึกประเด็นออกได้เร็วหน่อย มีเวลาสำหรับทดลองคิดทดลองเขียนในหัว ลำดับวางเค้าโครงต่าง ๆ ในใจ แต่โชคไม่ดีเช่นนั้นเสมอไปหรอกครับ ส่วนใหญ่บ่อยครั้งผมมักจะควานหาเรื่องที่จะเขียนเจอในวันเสาร์ ซึ่งเป็นวันที่ผมจะต้องเขียนให้เสร็จและส่งงานตามกำหนด

อีกปัญหาหนึ่งก็คือ ข้อเขียนแต่ละชิ้นของผม มักขึ้นต้นด้วยความรู้สึกหวั่น ๆ ว่า มีเรื่องจะเขียนได้สั้นเกินไป แต่พอลงมือได้สักพักจนสำเร็จลุล่วง ความคิดและรายละเอียดปลีกย่อยที่เกิดขึ้นระหว่างทาง มักจะทำให้มันเสร็จสิ้นลงโดยมีความยาวมากเกินเนื้อที่ไปเยอะ จนกระทั่งต้องตัดทอนให้พอเหมาะ

และผมพบว่า บ่อยครั้งการตัดทอนรายละเอียดบางประการออกไป ทำให้การอธิบายของผมไม่กระจ่างเพียงพอ สิ่งที่ต้องการสื่อสารกับผู้อ่าน จึงเกิดความเข้าใจที่ไม่ตรงกัน กระทั่งนำไปสู่ความเห็นในเชิงลบ ชนิดที่ผมเองก็คาดคิดไม่ถึง

คอลัมน์ “เป็ดย่างนอกเครื่องแบบ” ของผมในผู้จัดการนั้น ได้รับทั้งดอกไม้และก้อนอิฐสลับกัน แต่ที่แน่ ๆ มันเป็นหนึ่งในงานหนักสาหัส ตื่นเต้นเร้าใจ และกดดันมากสุดเท่าที่ผมเคยเจอมา มีทั้งทุกข์และสุขแรง ๆ ปะปนจนไม่อาจแยกแยะออกจากกัน

นี่ยังไม่นับรวมความกดดันจากการแสดงความคิดเห็นของผู้อ่านทางเว็บไซต์ ที่แตกต่างสุดขั้วเป็นสองทาง มีทั้งผู้อ่านที่เป็นมิตรเปี่ยมด้วยทัศนคติอัธยาศัย ชนิดกล่าวคำขอบคุณซาบซึ้งใจอย่างไรก็ไม่เพียงพอ และมีทั้งผู้อ่านสาขาบู๊โลดโผน ซึ่งแสดงความคิดเห็นชนิดที่ผมอ่านแล้ว ก็อยากย้อนเวลาถอยหลังกลับไปเลือกใหม่ เพื่อที่จะ “ไม่รับรู้” ใด ๆ ทั้งสิ้น

ผมนั้นเป็นโรคขี้น้อยใจติดอันดับโลกนะครับ หากเป็นสมัยเพิ่งทำงานใหม่ ๆ โดนตำหนิติเตียนแรง ๆ ผมก็คงปล่อยหมัดบวกสวนกลับทันทีทันควันเหมือนกัน

แต่ผมก็ไม่เคยเข้าไปชี้แจง แก้ตัว โต้เถียง ตอบกลับ หรืออธิบายผ่านบทความชิ้นถัด ๆ มา เหตุผลก็เพราะ งานของผมควรจะอยู่ในตำแหน่งที่ตั้ง ซึ่งผู้อ่านสามารถวิพากษ์วิจารณ์ได้ และผมก็ควรจะน้อมรับฟังทั้งคำชมคำด่าทุกระดับความดุเดือด

ที่สำคัญคือ งานชิ้นใดก็ตามที่ก่อให้เกิดความเห็นในทางลบ มันอาจมีปัญหาบางอย่างที่ผมมองไม่เห็น นึกไม่ถึง ปรากฎซ่อนอยู่ในนั้น หน้าที่ของผมจึงอยู่ที่ต้องควานหาต้นตอสาเหตุให้เจอ เพื่อแก้ไขปรับปรุงมิให้ผิดพลาดซ้ำอีก

ยิ่งไปกว่านั้น การถกเถียงกับผู้อ่าน ไม่ว่าจะในแง่มุมใดก็ตาม ผมคิดว่ามันจะนำไปสู่ภาวะ “เรื่องที่ยืดเยื้อและไม่จบ”

ที่ผ่าน ๆ มา เจอะเจอการด่าทอหนัก ๆ รุนแรงคราวใด ผมก็จะอ่านทวนงานของตนเอง บางครั้งก็พบว่าเป็นความบกพร่องของผม บางครั้งก็เป็นทัศนคติต่อโลกและชีวิต ระหว่างผมกับผู้อ่านที่ขัดแย้งไม่ตรงกัน

กรณีที่ผมทบทวนถี่ถ้วนจนเชื่อและมั่นใจว่า งานชิ้นที่โดนด่าเละเทะของผมถูกต้องดีงามแล้ว ผมก็ได้แต่ท่องคาถาปลอบใจตนเองว่า ถึงที่สุด ผมก็เป็นเพียงชีวิตเล็ก ๆ ที่ไม่ได้สลักสำคัญอันใด เมื่อเทียบกับโลกและจักรวาลทั้งหมด

เมื่อคิดและมองให้ตัวตนของผมนั้นมีขนาดเล็กลง คำด่าที่แสดงอารมณ์ ขาดความเป็นเหตุและผล ก็ยิ่งลดทอนกลายเป็นธุลีที่มองไม่เห็น

ผมเชื่อเสมอมานะครับว่า การเขียนหนังสือคือหนทางหนึ่งในการขัดเกลาตนเองไปสู่หนทางแห่งการเป็นคนดี ดอกไม้และก้อนอิฐจากผู้อ่าน ก็เป็นขั้นตอนบทเรียนไปสู่การฝึกฝนความหนักแน่นในจิตใจ ไม่ให้เผลอไผลหลงปลื้มไปกับคำชื่นชม และไม่หวั่นไหวสั่นสะเทือนจนเกินควรกับคำตำหนิ

ความรู้สึกดีใจเสียใจอันเกิดจากเสียงตอบรับที่มีต่องานเขียน เกิดขึ้นได้เสมอนะครับ สิ่งที่ผมพยายามจะเรียนรู้ก็คือ วิธีรับมือเพื่อให้อยู่ตรงจุดกึ่งกลาง ใช้เสียงชื่นชมเป็นกำลังใจสำหรับเขียนงานให้ดีขึ้น โดยไม่หลงระเริงลืมตัว พร้อม ๆ กันนั้นก็ใช้เสียงติเตียนเป็นกระจกส่องหาข้อบกพร่องเพื่อแก้ไขปรับปรุง โดยไม่สูญเสียความเชื่อมั่น หรือตกอยู่ในอารมณ์หม่นหมองท้อแท้

ผมยังทำได้ไม่สำเร็จบรรลุเต็มร้อยหรอกนะครับ แต่ก็กล่าวได้ว่า ทุกวันนี้ผมมีภูมิต้านทานแข็งแรงดีขึ้นและ “นิ่ง” กว่าเดิมเยอะเลย


(เขียนและเผยแพร่ครั้งแรกที่นี่)